Oud en Nieuw

Inhoud

1. Een nieuw jaar
2. Vuurwerk
3. Nieuwjaarswensen
4. Oliebol


1. Een nieuw jaar

Op 31 december nemen wij afscheid van het oude jaar en verwelkomen we het nieuwe jaar. Dat op 1 januari een nieuw jaar begint, is niet altijd zo geweest. December betekent 'tiende maand'. De Spaanse landvoogd Requesens maakte in 1575 een eind aan de verschillende jaarwisselingen en besloot dat het nieuwe jaar voortaan op 1 januari moest beginnen. De Franse koning Karel IX was daartoe al in 1563 overgegaan. Maar in praktijk duurde het nog een hele tijd voordat dat ook door iedereen zo gevoeld werd. Katholieken bijvoorbeeld vonden nog heel lang dat het nieuwe jaar met Pasen begon. Nog steeds is 1 januari niet voor iedereen het begin van een nieuw jaar. Chinezen vieren het begin van het nieuwe jaar in de lente en joodse mensen in de herfst. Het islamitisch nieuwjaar valt steeds op een andere datum.

2. Vuurwerk

Het nieuwe jaar verwelkomen wij met veel kabaal. Vroeger sloeg men op pannen en potten of schoot men met een geweer in de lucht. Nu doen wij dat met vuurwerk dat met de komst van de Chinezen begin 20ste eeuw populair werd. Een alternatief is carbidschieten, dat veel in het oosten van ons land wordt gedaan. Elk jaar worden eind december de kampioenschappen carbidschieten gehouden. Vuurwerk ligt elk jaar ‘onder vuur’, vanwege de ongelukken die er gebeuren.

Het vuurwerk is waarschijnlijk uitgevonden in Bangladesh, maar het werd toen op een andere manier geproduceerd dan nu. De Chinezen maakten rond het begin van onze jaartelling al op grote schaal vuurwerk. Ze gebruikten het om boze geesten en vijanden te verdrijven. In de 13de eeuw werd het buskruit uitgevonden en ontdekte Europa het vuurwerk.

3. Nieuwjaarswensen

Het is een gebruik om elkaar op 1 januari een goed of zalig nieuwjaar te wensen. Vanaf de 17de eeuw zijn er nieuwjaarswensen bewaard gebleven die huis aan huis werden bezorgd. Meestal waren ze verbonden met bepaalde bevolkingsgroepen, zoals straataanstekers, vuilnismannen en dorpsomroepers. Ze haalden hiermee wat geld op. Nog steeds doen de krantenbezorgers dat.

Met ‘oud en nieuw’ kreeg iedereen die langskwam om nieuwjaar te wensen wat te eten en te drinken. Op nieuwjaarsdag gingen de mannen op pad om overal nieuwjaar te wensen. De vrouwen bleven thuis om de nieuwjaarswensers te ontvangen. Hierbij werd natuurlijk een glaasje geschonken. Toen de postbode zijn intrede deed, werd het persoonlijk nieuwjaar wensen vaak vervangen door een nieuwjaarskaart te sturen. Tegenwoordig doen wij dat ook via social media en per e-mail.

4. Oliebol

Met ‘oud en nieuw’ kreeg iedereen die langskwam om nieuwjaar te wensen een oliebol. Oliebollen worden zeker al 400 jaar gegeten. Het recept staat in een van de oudste Nederlandse kookboeken. Het is dan nog geen oliebol, maar een oliekoeck. Oliebollen worden gemaakt met ingrediënten die in de winter goed blijven en zijn gemakkelijk uit te delen. Bovendien blijven ze wel enige dagen goed en leggen ze, omdat ze veel calorieën bevatten, een stevige bodem in de maag. Voor arme mensen heel belangrijk, want met een volle maag voel je de kou niet zo erg. Het recept van de oliebol staat al in ‘De Verstandige Kock’ uit 1669. Pas in de 19de eeuw werd het dé lekkernij op ‘oud en nieuw’. 

Meid met oliebollen, Albert Cuyp (1652)

Bron: Ineke Strouken, Dit vieren wij (2017)