Sinterklaas

Inhoud

1. Griekse bisschop
2. Jan Schenkman
3. Surprise
4. Speculaasvrijer
5. Chocoladeletter
6. Pepernoten en kruidnoten

1. Griekse bisschop

In november is het weer zo ver. Overal wordt Sinterklaas met zijn Pieten binnen gehaald. Voor kinderen een spannende tijd. Kunt u zich nog herinneren dat u als kind uw schoen bij de kachel zette met een wortel en een beetje hooi er in? Om dan ’s morgens iets lekkers in de schoen vinden? Wie is toch die Sinterklaas die generaties lang kinderen aan zich weet te binden?

Als je het liedje ‘Zie ginds komt de stoomboot …’ moet geloven dan is Sinterklaas een Spanjaard. Maar dat klopt niet. Sinterklaas is van Griekse afkomst. Zijn naam was Nicolaas en hij leefde in de eerste helft van de vierde eeuw. Hij was bisschop van Myra, een stad die toen deel uit maakte van het Romeinse Rijk, maar nu in Antalya in Turkije ligt. Zijn basiliek is nog steeds te bezoeken. In de vijfde en zesde eeuw was Sint Nicolaas een hele populaire heilige in Oost-Europa. Er zijn heel veel oude iconen met zijn beeltenis bewaard gebleven. Daar staat hij niet op zoals wij hem kennen, maar in de kracht van zijn leven, door de zon gebruind en met een zwarte baard.

Foto: Icoon van Sint Nicolaas

Sinterklaas zoals wij hem nu kennen is ongeveer gekleed als een bisschop. Hij draagt nogal wat laagjes over elkaar. Eerst een paarse tabbaard, dan een witte met kant afgezette albe. Over de albe komt een rode stola. Als laatste wordt de rode koormantel over zijn schouders gedrapeerd. Op zijn hoofd een rode mijter en in zijn hand een krulstraf. Deze krul symboliseert de slang, het teken van wijsheid en oneindigheid. En dat is Sinterklaas: hij is de oudste en wijste man ter aarde.

2. Jan Schenkman

Sint Nicolaas is de beschermer van de zeevaartlieden en kinderen. In Nederland vieren wij al meer dan 700 jaar Sinterklaas. De manier waarop wij het vieren is door de eeuwen heen veranderd. Van een straatfeest is het in de loop der tijd een huiselijk feest geworden. In 1850 schreef de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman een kinderboek dat vele malen herdrukt is. Hij liet Sinterklaas met de stoomboot uit Spanje in Nederland aankomen en introduceerde ook zijn helper Zwarte Piet.



Foto: Sint Nicolaas en zijn knecht, Jan Schenkman (1850)

In de loop van de tijd ging Sinterklaas ouders helpen met de opvoeding van hun kinderen. Daar dacht men toen heel anders over dan nu. Als kinderen stout waren, kregen ze een pak slaag met de roe en werden in de zak mee naar Spanje genomen. In 1965 gooide de Sint tijdens de landelijke intocht symbolisch de zak over boord. Hij wilde de kinderen niet meer bang maken.

3. Surprise 

Met Sinterklaas houden wij onze naasten op een leuke manier de spiegel voor. Iedereen heeft wel een paar minder goede kanten die wij proberen te verbloemen. Op Sinterklaasavond worden wij daar mee geplaagd in de vorm van een gedicht en surprise. Vanaf de 16e eeuw deden wij dat met een speculaasplank. Zo stond een ploegende boer voor ijver en een vrouw met een broek aan voor bazig. Speculaas wordt in spiegelbeeld gebakken, kan gemakkelijk uitgedeeld worden en blijft lang goed.

4. Speculaasvrijer

Een bijzondere speculaasvorm is de speculaasvrijer. Sinterklaas was namelijk een huwelijkskoppelaar, daarom kon je op Sinterklaas het meisje waarop je een oogje had ten huwelijk vragen. Dat deed je door haar een speculaasvrijer te geven. Meestal werden speculaasvrijers versierd met bladgoud en glazuur. Nam het meisje de koek aan, dan wist je dat ze je wel zag zitten.

5. Chocoladeletter

Chocoladeletters zijn ontstaan uit het gebruik om kinderen de letters van hun naam in brooddeeg te geven. Rijke kinderen kregen in de 19e eeuw de eerste letter van hun naam in chocolade. Chocolade was namelijk heel erg duur. 

Foto: Sint Nicolaasfeest, Jan Steen (1665-1668)

6. Pepernoten en kruidnoten

Pepernoten zijn ouder dan kruidnoten. Pepernoten zijn al te zien op het schilderij Het Sint Nicolaasfeest van Jan Steen. Ze zijn vierkant en taai-taaiachtig. Kruidnoten worden vanaf de 19e eeuw gebakken. Ze hebben een kleine ronde vorm.

Bron: Ineke Strouken, Dit vieren wij (2017)